Η φιλοσοφία του Πλάτωνα καλύπτει μια σειρά τομέων, συμπεριλαμβανομένης της επιστημολογίας(θεωρία της γνώσης/γνωσιοθεωρίας), της οντολογίας (θεωρία της πραγματικότητας), της ηθικής και της πολιτικής.

Αξιοσημείωτη είναι η συμβολή του Πλάτωνα στην επιστημολογία (ή γνωσιολογία) και την οντολογία.
Ο Πλάτων ήταν μαθητής του Σωκράτη. Τα γνωστά του έργα γράφονται ως διάλογοι με τον Σωκράτη σε φιλοσοφικές συνομιλίες.

Τι μπορεί να κατανοηθεί μόνο με την σκέψη?

Ο Σωκράτης τονίζει τη σημασία του διαλόγου για τη φιλοσοφική διορατικότητα.
Μόνο μέσω προβληματισμού, συλλογισμού και εννοιολογικής ανάλυσης μπορούμε να φτάσουμε στην πραγματική φύση των πραγμάτων. Ο Πλάτωνας αναπτύσσει αυτή την ιδέα ώστε να περιλαμβάνει τόσο μια θεωρία της πραγματικότητας (οντολογία) όσο και μια θεωρία γνώσης (επιστημολογία).

Μεγάλο μέρος της φιλοσοφίας του Πλάτωνα μπορεί να θεωρηθεί ως απάντηση στον σχετικισμό των σοφιστών.
Χρησιμοποιώντας ρητορική, ο σοφιστής μπόρεσε να κάνει οποιαδήποτε πλευρά ενός επιχειρήματος να φαίνεται εξίσου αληθινή. Αντίθετα, ο Πλάτων ενδιαφερόταν για την πραγματική γνώση (επιστήμη ή αλλιώς γνωσιολογία), όχι για την πειθώ ή τις ισχυρές πεποιθήσεις (δόξα). Υποστήριξε ότι οι σοφιστές δεν έδωσαν στους ανθρώπους επιστήμη, αλλά μόνο δόξα. Ο Πλάτωνας διαιρεί την πραγματικότητα σε δύο (δυϊσμός = διαιρούμενο σε δύο μέρη) – τον υλικό κόσμο, στον οποίο μπορούμε να έχουμε πρόσβαση μέσω των αισθήσεών μας και τον κόσμο των Ιδεών, στον οποίο μπορούμε να έχουμε πρόσβαση μόνο μέσω της σκέψης και της αφαίρεσης. Ο κόσμος των Ιδεών είναι για τον Πλάτωνα πιο πραγματικός από τον υλικό κόσμο.

Πώς το εξηγεί αυτό; Τι είναι οι Ιδέες;
Ο Πλάτων πίστευε ότι αναγνωρίζουμε συγκεκριμένα πράγματα (x, y, z) μέσω των καθολικών ιδιοτήτων τους (το x είναι κόκκινο, το y είναι ένα βιβλίο, το z είναι ένα άλογο). Ονόμασε τέτοια καθολικές ιδιότητες, τις Ιδέες. Οι Ιδέες είναι αμετάβλητες, αιώνιες, τέλειες, ιδανικές και αφηρημένες. Είναι μη-υλικές, αλλά αληθινές. Οι Ιδέες είναι οι αιτίες ή η προέλευση όλων των υλικών πραγμάτων. Τα αντικείμενα μιμούνται τις Ιδέες. Ενώ οι Ιδέες είναι τέλειες, τα υλικά πράγματα είναι μόνο ατελή αντίγραφα. Όλα τα άλογα είναι φυσικά, ατελή αντίγραφα της αφηρημένης, ιδανικής Ιδέας του Αλόγου. Ο Πλάτωνας θεώρησε τις Ιδέες και τις αρετές ως στενά συνδεδεμένες. Τα αντικείμενα έχουν αρετή, όταν είναι παρόμοια με τη Ιδέα τους. Ένα μαχαίρι έχει αρετή όταν λειτουργεί στα καλύτερά του ως μαχαίρι, π.χ. αιχμηρή λεπίδα και καλό κράτημα. Με αυτόν τον τρόπο, τα υλικά αντικείμενα πρέπει να μοιάζουν όσο το δυνατόν περισσότερο με τη Ιδέα τους. Οι άνθρωποι πρέπει επίσης να προσπαθήσουν να είναι ενάρετοι και να μιμηθούν τη μορφή του ανθρώπου. Υπάρχει μια Ιδέα για κάθε αρετή: π.χ Δικαιοσύνη, το Καλό, η Ειλικρίνεια, η Ομορφιά κ.ο.κ. Δεδομένου ότι οι Ιδέες είναι τέλειες και ιδανικές, δεν μπορεί να υπάρχει Ιδέα για το κακό, τον εγωισμό, την βλακεία, υποκρισία ή άλλες κακίες. Μια κακία είναι απλώς μια έλλειψη αρετής. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, οι Ιδέες υπάρχουν σε μια διαφορετική σφαίρα της πραγματικότητας. Ο κόσμος των Ιδεών είναι επίσης εκεί που ζούσαν οι ψυχές μας πριν μπουν στο σώμα μας και στο οποίο θα επιστρέψουν μετά το θάνατό μας. Όταν οι ψυχές μας βρίσκονται στον κόσμο των Ιδεών, έχουν πραγματική γνώση γι ‘αυτές. Μόλις όμως η ψυχή εισέλθει σε ένα σώμα, ξεχνά όλη αυτή τη γνώση των Ιδεών και των αρετών και αντ ‘αυτού ασχολείται με τις σωματικές απολαύσεις και ανάγκες. Ο Πλάτων αποκάλεσε τη φιλοσοφία «προετοιμασία για τον θάνατο», αφού είναι ένας τρόπος για την ψυχή να επισκεφτεί τον κόσμο των Ιδεών, δηλαδή, το σπίτι της. Η εκπαίδευση μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να θυμηθούν ή να θυμηθούν αυτό που κάποτε ήξεραν, αλλά ξέχασαν οι ψυχές τους. Η εκπαίδευση δεν θα διδάξει στους ανθρώπους κάτι νέο, αλλά ο στόχος της είναι να στρέψει την ψυχή ενός ατόμου στη σωστή κατεύθυνση. Η ψυχή πρέπει να στρέψει το «μάτι» της (σκέψη) προς τη σωστή κατεύθυνση (προς τις Ιδέες). Για να εξηγήσει τη θεωρία του για τις Ιδέες, ο Πλάτων χρησιμοποιεί αλληγορίες ή αφηγήσεις. Αυτά μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τόσο την οντολογία του όσο και την επιστημολογία του.

Η αλληγορία της σπηλιάς: είμαστε σαν κρατούμενοι, εγκλωβισμένοι σε μια σπηλιά. Σε μια σπηλιά, οι κρατούμενοι είναι αλυσοδεμένοι από τα πόδια και το λαιμό τους από την παιδική τους ηλικία. Δεν μπορούν να κινηθούν και το μόνο που μπορούν να δουν είναι ο τοίχος του σπηλαίου μπροστά τους. Πίσω τους είναι ένας τοίχος και από πάνω τους μια φωτιά. Ανάμεσα στη φωτιά και τον τοίχο, μερικοί άνθρωποι κρατούν αντικείμενα που ρίχνουν σκιές στον τοίχο μπροστά στους κρατούμενους. Οι κρατούμενοι πιστεύουν ότι οι σκιές είναι πραγματικότητα. Μια μέρα ένας κρατούμενος αφήνεται ελεύθερος και αναγκάζεται να απομακρυνθεί από τους άλλους. Κατά την έξοδο, βλέπει τα αντικείμενα να κρατιούνται ψηλά, μετά τη φωτιά. Στη συνέχεια, παρασύρεται και βγαίνει έξω στο ύπαιθρο. Βλέπει τα δέντρα, τα πουλιά και τελικά τον ήλιο. Ο Πλάτων λέει ότι είμαστε σαν τους κρατούμενους. Ζούμε στο σπήλαιο (ο υλικός κόσμος), χωρίς γνώση για τον πραγματικό κόσμο ή την προέλευση των εμπειριών μας (οι Ιδέες). Το να απομακρυνθείτε από το οικείο περιβάλλον και τη ζωή στη φυλακή και στον πραγματικό κόσμο, είναι μια οδυνηρή και τρομακτική εμπειρία και θα χρειαστεί χρόνος για να προσαρμοστεί. Ωστόσο, είναι αυτό που χρειαζόμαστε αν θέλουμε πραγματική γνώση της πραγματικότητας. Αν ο κρατούμενος, επιστρέφοντας από τον έξω κόσμο, προσπαθούσε να το εξηγήσει στους κρατούμενους, θα τον θεωρούσαν τρελό. Τα μάτια του δεν θα είχαν συνηθίσει στο σκοτάδι και δεν θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον για τις σκιές. Και αν προσπαθούσε να απελευθερώσει άλλους, μπορεί ακόμη και να σκοτωθεί. Ο Πλάτων σκέφτηκε τον Σωκράτη ως τον φυλακισμένο.

Η διαιρεμένη γραμμή: 4 επίπεδα ύπαρξης και γνώσης

Ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί μια δεύτερη αλληγορία. Έχοντας κατά νου το σπήλαιο, ξεκινάμε από το χαμηλότερο επίπεδο των σκιών που έχει το δεν βλέπω.
Αυτά είναι τα λιγότερο αληθινά. Τα αντικείμενα πίσω τους είναι πιο αληθινά, αλλά ακόμα στο σπήλαιο. Οι σκιές και τα αντικείμενα ανήκουν στον ορατό, υλικό κόσμο, για τον οποίο έχουμε μόνο ισχυρή πεποίθηση (δόξα). Μόλις βγούμε από τη σπηλιά, προς τα δέντρα και τον ήλιο, βρισκόμαστε στον κόσμο των Ιδεών. Αλλά αυτή η πραγματικότητα μπορεί να συλληφθεί μόνο με τη σκέψη και την αφαίρεση. Η πραγματική γνώση (επιστήμη) μπορεί να αποκτηθεί μόνο μέσω της σκέψης (βλ. Εικόνα στο πίσω μέρος). Πώς να το καταλάβετε αυτό; Μπορούμε να δούμε τα 4 επίπεδα ως βαθμούς γνώσης. Πρώτον, η επιφανειακή κατανόηση αποκτάται από τη ρητορική και την πειθώ. Δεύτερον, μελετάμε τα συγκεκριμένα πράγματα άμεσα. Η επιστήμη, ωστόσο, πρέπει να προχωρήσει πέρα ​​από τα συγκεκριμένα αντικείμενα και προς αφαιρέσεις. Εδώ βρίσκουμε γενικότερες υποθέσεις και αρχές και μαθηματικά. Το υψηλότερο επίπεδο γνώσης στην επιστήμη είναι οι νόμοι της φύσης, οι απόλυτες εξηγήσεις για όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο. Αυτά υπερβαίνουν συγκεκριμένες εμπειρίες και αντικείμενα και συχνά περιλαμβάνουν υψηλό επίπεδο εξιδανικεύσεως. Η επιστήμη θα μπορούσε τότε να θεωρηθεί ως πλατωνική δραστηριότητα, όπου προσπαθούμε να πάμε από αβάσιμες πεποιθήσεις (αλήθεια κατά εξουσία), στη μελέτη συγκεκριμένων αντικειμένων, προκειμένου να βρούμε ταξινομήσεις, γενικές υποθέσεις και, τελικά, καθολικούς νόμους.

Πηγή: poetry.gr (www.poetrygr.com/πλάτων-η-θεωρία-των-ιδεών)